مهرگان رشد | تولید کنسانتره، پیش مخلوط و مکمل دام و طیور

ید یک عنصر معدنی کمیاب است که در مقادیر کم جهت تولید و فعالیت‌های متابولیکی طبیعی مورد نیاز حیوانات است. این میکروالمنت دارای اثرات مفیدی بر سلامتی حیوانات خصوصاً طیور است (Cepuliene et al., 2008; Eila et al., 2012; Slupczynska et al., 2014). ذخیره هورمون در تیروئید منحصر به فرد است و به عنوان سازگار با عنصر کمیاب ید، یکی از اجزای اصلی هورمون‌های تیروئید در نظر گرفته می‌شود.  متابولیسم هورمون‌های تیروئیدی در بدن در شکل 1 نشان داده شده است. مقدار ید مورد نیاز حدود 350 میکروگرم در کیلوگرم جیره است. مقدار ید در اغلب مواد خوراکی بسیار کم است، اما محصولاتی دریایی نسبتاً غنی از ید هستند. میزان ید موجود در گیاه ارتباط نزدیکی با مقدار ید خاک دارد. با توجه به اينكه نياز روزانه يك انسان به عنصر يد در شرايط عادي تنها 150 ميكروگرم است (Hedayati et al, 2006; Gilbert, 1983; Underwood, 1997) ولي در بسياري از موارد اين مقدار جزيي نيز در دسترس افراد نيست و غالباً لازم است كه اين عنصر به مواد غذايي اضافه شده و در اختيار انسان قرار گيرد. لذا با توجه به اين كه گوشت قرمز، مرغ و تخم‌مرغ از مهم‌ترين مواد غذايي با منشای دامي مي‌باشند كه از اهميت زيادي در تغذيه انسان برخوردار است. از طرف ديگر عوامل بسيار متعددي بر ميزان يد در محصولات غذايي اثر‌گذار هستند كه از جمله به فصول مختلف سال، نوع تغذيه، دماي محيط و زمان برداشت محصول اشاره مي‌شود (Paulikova et al., 2008).

منابع مختلف شناخته شده ید عبارتند از: یدات و یدید سدیم_، یدیدپتاسیم و یدات کلسیم می‌باشد که یدیدها تمایل شدید به اکسید شدن داشته و قبل از این‌‌که حیوان بتواند آن را مصرف کند به شکل فرار در می‌آید. بهترین منابع یدات کلسیم و پتاسیم می‌باشند (Slupczynska et al., 2014).

در بررسی دو منبع ید بر عملکرد و غلظت آن در بافت‌های متفاوت جوجه‌های گوشتی با استفاده از دو منبع ‌یدید پتاسیم (KI) و یدات‌ کلسیم [Ca(IO ₃) ₂.H₂O] در سطوح مختلف (5، 5/2، 1، 0 میلی‌گرم در کیلوگرم) نشان داده شد که هیچ‌کدام از مکمل‌های ید به ‌طور قابل توجهی بر رشد و عملکرد کشتار جوجه‌های گوشتی تأثیرگذار نمی‌باشد (Rottger et al., 2011). نتایج حاصل از تحقیقات برخی از پژوهشگران نیز عدم تأثیر‌گذاری افزودن مکمل ید در جیره را بر رشد و عملکرد کشتار طیور گوشتی به اثبات رسانده است (Perry et al., 1989; Kaufmann and Rambeck, 1998; Maroufyan and Kermanshahi, 2006).

اثر غنی‌سازی مخمر با مکمل معدنی ید (یدات پتاسیم) بر عملکرد مرغ‌های تخمگذار، خصوصیات تخم‌مرغ و محتوی ید تخم‌مرغ بررسی شد. نتایج نشان داد که مکمل مخمر ید در هر دو سطح (1 و 2 میلی‌گرم در کیلوگرم ید) اثر معنی‌داری بر عملکرد مرغ‌های تخمگذار افزایش وزن، ضریب تبدیل خوراک و مصرف خوراک نداشت ولی موجب افزایش محتوای ید تخم‌مرغ گردید (Opalinski et al., 2012). استفاده از سطوح مختلف یدات کلسیم در جیره خوراکی مرغ تخمگذار و تأثیر آن بر عملکرد، کیفیت تخم‌مرغ و ذخیره آن در تخم‌مرغ نشان داد که استفاده از سطوح (5/12، 10، 5/7، 5، 5/2 میلی‌گرم بر کیلوگرم) ‌یدات کلسیم در جیره طیور تخمگذار 32 هفته‌ای به مدت 12 هفته اختلاف معنی‌داری در عملکرد جوجه‌های تحت بررسی مشاهده نشد (Bakhshalinejad et al, 2017). مطالعه ارزیابی اثرات یدید پتاسیم در تخم‌مرغ (2 میلی‌گرم یدید پتاسیم/تخم‌مرغ در حجم 2/0 میلی‌لیتر، در روز دهم دوره نهفتگی یا کمون) با تزریق داخل تخم‌مرغ بر روی فعالیت غده تیروئید و برخی از شاخص‌های بیوشیمیایی خون جوجه‌ گوشتی توسط البدرانی و همکاران (2020) نشان داد که وزن جوجه‌های شاهد از تخم‌های تزریق شده با یدید پتاسیم به طور قابل توجهی پایین‌تراز گروه کنترل بود. در این آزمایش سه سطح ید (0، 5/2 و 5 میلی‌گرم در کیلوگرم ) به عنوان منبع یدید پتاسیم نشان داد که هیچ یک از داده‌های عملکرد (مصرف خوراک، افزایش وزن بدن و ضریب تبدیل غذا) تحت تأثیرسطح و مدت زمان مصرف ید قرار نگرفتند (Behroozlak et al., 2020).

در تحقیق بهروزلک و همکاران (1397) بر خلاف افزایش سطوح هورمون‌های T₃ و T₄ با سطوح مختلف جایگزینی ید آلی، افزایش معنی‌داری در تعداد لنفوسیت‌های خون جوجه‌های گوشتی مشاهده نگردید. نتایج نشان داد که فعالیت آنزیم‌های کبدی AST، ALT و ALP و همچنین غلظت هورمون‌های تیروئیدی T₃ و T₄ تحت تأثیر جایگزینی مکمل ید آلی با معدنی قرار گرفتند. اسلوپزینسکا و همکاران (2014) گزارش نمودند که مکمل ید از دو منبع یدید پتاسیم و یدات پتاسیم (اثر منبع ید) در سطوح 1 ،3 و 5 میلی‌گرم در کیلوگرم خوراک تأثیری بر فعالیت آنزیم‌های کبدی AST، ALT و ALP نداشته است. فقط در سطوح بالاتر ید (5 میلی‌گرم در کیلوگرم) از هر دو منبع فعالیت آنزیم کبدی ALP به شدت تحت تأثیر قرار گرفت و افزایش یافت. این نتایج با نتایج لوییس و همکاران (2004) سازگار بود که بیان نمود سطوح بالاتر ید (65 و 130 میلی‌گرم در کیلوگرم) در جیره جوجه‌های گوشتی، غلظت‌های آنزیم‌های کبدی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. نکته مهم اینجاست که منبع ید آلی به دلیل قابلیت دسترسی بالاتر و دفع کمتر از دستگاه گوارش، می‌تواند در سطوح بالاتر برای جوجه‌های گوشتی سمی بوده و اثرات منفی از خود برجای گذارد (Nollet et al., 2007). بدین دلیل جهت پرهیز از اثرات سمی منابع آلی ید (همانند سایر میکروالمنت‌ها)، بایستی از سطوح 3/1 نیاز طیور به مواد معدنی به شکل آلی استفاده گردد (Pal and Gowda., 2015). استفاده از یدید پتاسیم KI و یدات پتاسیم در سطوح 1، 3 و 5 میلی‌گرم در کیلوگرم به‌ عنوان منبع ید، در طیور تخمگذار و بررسی شاخص‌های هماتولوژی (سلول‌های قرمز خون، هموگلوبین، هماتوکریت) نشان داد که بالاترین میزان غلظت هموگلوبین و تعداد سلول‌های قرمز خون با استفاده از ‌یدید پتاسیم است (Stupczynska, 2014). منبع ید جیره اثری بر شاخصه‌های لیپیدی خون (HDL، LDL، کلسترول و تری‌گلیسرید) نداشت. لوییس و همکاران (2004) بیان نمود که با افزایش سطح ید جیره‌ی جوجه‌های گوشتی، کلسترول پلاسما افزایش یافته واین افزایش باعث تغییرات در متابولیسم و جذب کلسترول روده‌ای می‌شود. ید بالای جیره بر غده‌ی تیروئیدی اثر گذاشته و تغییرات غلظت هورمون‌های تیروئیدی، بیوسنتز کلسترول را تحت تأثیر قرار می‌دهد. آرزور-لاکه‌هال و همکاران (2013) تأثیر همبستگی سطوح هورمون T₄ پلاسما با سطوح کلسترول و تری‌گلیسرید را در جوجه‌های گوشتی را بررسی نمودند. این محققین به این نتیجه رسیدند که یک همبستگی بین سطوح هورمون‌های تیروئیدی و متابولیسم لیپید در جوجه‌های گوشتی وجود دارد (Arzour-Lakehal et al., 2013). همچنین ریزوس و همکاران (2011) گزارش نمودند که اختلال در عملکرد غده‌ی تیروئید تأثیر بسزایی بر روی پروفایل لیپیدها در انسان و به همان نسبت اثرات مضر بر روی دستگاه قلبی- عروقی دارد. این محققین تأکید کردند که هایپوتیروئیدیسم تأثیر سوء بر روی شاخص لیپیدهای پلاسما در انسان دارد. همچنین در بیماران دچار هایپوتیروئیدیسم سطوح HDL کاهش و LDL افزایش می‌یابد. این بدین دلیل است که هورمون‌های تیروئیدی خصوصاً (T₃) باعث تحریک ساخت 3- هیدروکسی 3- متیل گلوتاریل کوآنزیمA (HMG-COA) ردوکتاز که اولین مرحله در بیوسنتز کلسترول هست را می‌شود. به علاوه، هورمون T₃ گیرنده‌های  LDL را با کنترل فعالیت ژن گیرنده LDL تنظیم می‌کند (Rizos et al., 2011). در مطالعه ارزیابی اثرات یدید پتاسیم در تخم‌مرغ (2 میلی‌گرم یدید پتاسیم/تخم‌مرغ در حجم2/0 میلی‌لیتر، در روز دهم دوره) با تزریق داخل تخم‌مرغ توسط البدرانی و همکاران (2020) افزایش قابل توجهی برای هموگلوبین، هماتوکریت، لنفوسیت‌ها و غلظت تیروکسین در مقایسه با گروه کنترل مشاهده شد. هتروفیل‌ها، نسبتH/L ، کلسترول، تری‌گلیسیرید و غلظت تری‌یدوتیرونین در مقایسه با گروه کنترل کاهش داشتند. کاهش هورمون تری‌یدوتیرونین T₃ در تیمار مورد بررسی مشاهده شد درحالی که اثر تزریق یدید پتاسیم بر میزان سطح هورمون TSH اثرگذار نبود.

نتایج حاصل از تحقیقات برخی از پژوهشگران عدم تأثیر‌گذاری افزودن مکمل ید در جیره را بر رشد و عملکرد کشتار طیور گوشتی به اثبات رسانده است همچنین یک همبستگی بین سطوح هورمون‌های تیروئیدی و متابولیسم لیپید در جوجه‌های گوشتی وجود دارد.