مهرگان رشد | تولید کنسانتره، پیش مخلوط و مکمل دام و طیور

اهمیت ید در صنعت مرغ گوشتی علاوه بر اثرات آن بر عملکرد و سلامتی پرنده، منتسب کردن نقش آن در سلامتی انسان از طریق غنی‌سازی گوشت مرغ با عنصر ید است، که یک غذای فراسودمند با ارزش تغذیه‌ای بالا به جهت اثرات مفید آن بر فیزیولوژی و سیستم ایمنی انسان به شمار می‌رود (El-Bahr et al., 2017). غدد تیروئید پرندگان از یک جفت غدد بیضی شکل، کاملاً عروقی، تشکیل شده که از قسمت جانبی به نای متصل می‌شوند و در محل اتصال عروق کاروتید تشکیل می‌شوند (شکل 1). 

شکل 2-3- غدد تیروئید پرندگان، نمای سمت چپ از وضعیت کلی تیروئیدهای پرندگان. در مرغ‌ها، غده تیروئید راست نسبت به تیروئید چپ خلفی است. A آئورت: CA، شریان کاروتید مشترک: CVC، ورید حفره جمجمه‌ای JV، رگ چهارم گردنی: LA، دهلیز چپ: RA، دهلیز راست:SC ، شریان ساب کلاوین: T ،تیروئید: TR، نای.  نمودار راست: بافت‌شناسی غده تیروئید مرغ‌، همانطور که با رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین دیده می‌شود. فولیکول‌هایی با اندازه های مختلف، متشکل از سلول‌های مکعبی ، لومن پر از کلوئید را نشان می‌دهند. بخشی از کپسول بافت همبند غده در سمت راست نشان داده شده است. نواحی بینابینی بین فولیکول حاوی رگ‌های خونی، اعصاب و بافت پیوندی شل است (Sturkie, 2015).

گوشت قرمز، مرغ و تخم‌مرغ از مهم‌ترين مواد غذايي با منشای دامي مي‌باشند كه از اهميت زيادي در تغذيه انسان برخوردار است. از طرف ديگر عوامل بسيار متعددي بر ميزان يد در محصولات غذايي اثر‌گذار هستند كه از جمله به فصول مختلف سال، نوع تغذيه، دماي محيط و زمان برداشت محصول اشاره مي‌شود (Paulikova et al., 2008). اختلالات ناشی از کمبود ید شامل گواتر، سقط جنین، تولد نوزاد مرده، هیپوتیروئیدیسم، کرتینیسم و اختلال در عملکرد ذهنی، هوشی و حرکتی می‌باشند.  محصولات با منشای حیوانی، به عنوان مثال شیر یا تخم‌مرغ می‌تواند با ید خوراکی غنی شود. ید خوراکی توسط مقررات اتحادیه اروپا برای جلوگیری از ید بیش از حد محدود شده است، حداکثر مجاز ید خوراکی جیره جوجه های گوشتی 10 میلی‌گرم در کیلوگرم است (EU Commission, 2005). به دلیل انتقال زیاد ید به داخل شیر و تخم‌مرغ، مصرف ید برای مرغ تخمگذار و گاو شیری از 10 میلی‌گرم در کیلوگرم به 5 میلی‌گرم در کیلوگرم کاهش یافت (EU Commission, 2005). نیاز ید در حیوانات به گونه‌ها، سن و مرحله فیزیولوژیکی بستگی دارد. هورمون‌های تیروئید و ید از طریق رگ پرتال وارد کبد می‌شوند. کبد مهم‌ترین مکان دیودینه کردن T₄ است. اگر یک حلقه از دیودینه خارج شود  rT₃تولید می‎‌شود. بنابراین انباشت ید در این بافت در مقایسه با گوشت سینه بدیهی می‌باشد. با توجه به اینکه غلظت گوشت با افزودن بیشترین مقدار (5 میلی‌گرم بر کیلوگرم) ید همچنان کم (8/67 میلی‌گرم ید بر کیلوگرم) است شواهدی وجود ندارد که به ‌طور قابل ملاحظه‌ای باعث بهبود تأمین ید در تغذیه انسان شود. با این حال دستورالعمل‌های اروپا UL برای تغذیه جوجه‌های گوشتی باید حفظ شود، زیرا غلظت ید جیره تأثير زيادي بر انتقال آن نداشته و میزان بالای آن می‌تواند منجر به عوارض احتمالی اثرات بر سلامت و عملکرد پرندگان شود (Rottger et al., 2011).

در بررسی دو منبع ید بر عملکرد و غلظت آن در بافت‌های متفاوت جوجه‌های گوشتی با استفاده از دو منبع یدید پتاسیم (KI) و یدات کلسیم [Ca(IO ₃) ₂.H₂O] در سطوح مختلف (5، 5/2، 1، 0 میلی‌گرم در کیلوگرم) در دو آزمایش جداگانه طی دوره 35 روزه نشان داده شد که در تمام فراسنجه‌های مورد بررسی (در گوشت سینه، گوشت ران، کبد، سرم خون و غدد تیروئید)، غلظت ید با افزایش مصرف آن توسط حیوان به‌ طور معنی‌داری افزایش می‌یابد. در بررسي دیگری ميزان يد در گوشت سينه طيور برابر با 71/6 ±9/18 ميكروگرم يد بر كيلوگرم گوشت تازه و در گوشت ران طيور برابر با 79/19 ± 1/38 ميكروگرم يد بر كيلوگرم گوشت تازه گزارش شد (Herzig et al., 2007). اختلاف ميزان يد در مواد غذايي با منشای دامي در مناطق مختلف به عوامل متعددي مانند نيازهاي فيزیولوژيكي دا‌م‌ها، عوامل ژنتيكي، قابليت استفاده دام‌هاي مختلف از منابع حاوي مقادير مختلف يد، شرايط جغرافيايي هر منطقه، وجود منابع گواتروژن طبيعي در جيره دام‌ها و وجود مكمل‌هاي غذايي حاوي يد و ساير عوامل بستگی دارد (Kaufmann et al.,1998; Kroupova et al., 1999; Church, 1990; Kursa et al., 2005;). کمبود يد در دام‌ها عمدتاً ناشي از كمبود يد در خاك و جيره غذايي و آلودگي محيط توسط كارخانجات و انسان‌ها است (Herzig et al., 2005; Herzig et al., 2007).

مطالعات پیشین بر محتوای ید تخم‌مرغ نشان می‌دهد که مقدار ید تخم‌مرغ جوجه کشی با محتوای تخم‌های حاصل از مرغ مادر تخمگذار تقریباً 6/1 میلی‌گرم در کیلو‌گرم مطابقت دارد (Roettger et al., 2008). غلظت نسبتاً زیاد ید در سرم خون را می‌توان با شدت جذب یدید در روده کوچک توضیح داد، که بعد از مصرف و تبدیل ید آزاد به یدات و یدید تبدیل می‌شود (Lewis, 2004). متعاقباً، یدید وارد مایع خارج سلول می‌شود مایعی که شامل پلاسمای خون و مایع بینابینی است. از محفظه خارج سلول، سدیم/یدید- سمپورت (NIS) ید را به درون غده تیروئید حمل می‌کند شیب غلظت بین پلاسما و تیروئید می‌تواند بین 1 تا 100 و یا بیشتر باشد. غلظت بالای ید اندازه‌گیری شد در نمونه‌های تیروئید توسط انتقال فعالNIS  فعال می‌شود و به عنوان مخزن ید برای تیروئید ضروری است و غدد درون‌ریز برای سنتز هورمون‌های تیروئید عمل می‌کند. کمترین حمل در گروه‌های دارای مکمل بالا توسط اشباع ایجاد می‌شود، که بالاتر از یک نقطه خاص تأمین رخ می‌دهد. در عمل هیچ داده‌ای برای غلظت ید در رژیم‌های خوراکی جوجه گوشتی وجود ندارد. گرونوالد و همکاران (2006) ید واقعی را در خوراک مرغ تخمگذار بررسی کرد، که با غلظت ید 09/1 میلی‌گرم در کیلوگرم این محتوا با محتوای ید ارائه شده در گروه 2 (1 میلی‌گرم در کیلوگرم) مطالعه (Roettger et al., 2011) مطابقت داشت.

در ارتباط با ميزان يد در زرده و سفيده تخم‌مرغ‌ها مطالعات زیادی صورت گرفته است. در بررسي محققین دیگری در جمهوري چك ميانگين ميزان يد در زرده تخم‌مرغ‌ها در گله‌هاي تخمگذار بزرگ به ترتيب برابر با 6/356 ± 1/1014 ميكروگرم يد بر كيلوگرم و 7/1179 ± 8/1663 ميكروگرم يد بر كيلوگرم مي‌باشد. همچنين ميانگين ميزان يد در آلبومين تخم‌مرغ‌هاي گله‌هاي تخمگذار بزرگ برابر با 16/2 ± 9/7 ميكروگرم يد بر كيلوگرم بود (Travnicek et al., 2006). در بررسي کافمن و همکاران (1998) در آلمان ميانگين ميزان يد در زرده تخم‌مرغ‌ها را 205±1135 ميكروگرم يد بر كيلوگرم و ميانگين ميزان يد در سفيده تخم‌مرغ‌ها را 14 ±49 ميكروگرم يد بر كيلوگرم عنوان کرد. در بررسي شاکریان (1391) با انجام آزمون آماري مشخص شد كه رابطه معني‌داري بين ميزان يد موجود در سفيده و زرده تخم‌مرغ‌ها وجود ندارد. که با مطالعه تراونیک و همكاران (2006) متفاوت مي‌باشد كه اين اختلاف احتمالاً به علت تفاوت در نژاد مرغان تخمگذار، سيكل تخمگذاري، مدت زمان باقيماندن اووسيت در تخمدان، استفاده مداوم از مكمل‌هاي معدني و نمك‌هاي حاوي يد و شرايط جغرافيايي دارد. اوپلانسکی و همکاران (2012) گزارش نمودند که استفاده از دو سطح مکمل ید آلی به شکل مخمر ید در جیره مرغان تخمگذار (1و 2 میلی‌گرم در کیلوگرم) در مقایسه با همان سطوح منبع ید معدنی، اثر معنی‌داری بر انتقال ید به داخل تخم‌مرغ و غنی‌سازی تخم‌مرغ با ید داشته است. در تحقیق دیگری با افزودن 2 میلی‌گرم در کیلوگرم ید در جیره طیور تخمگذار افزایش 43 میکرو‌گرم میزان ید در تخم‌ها در مقایسه با تخم‌های گروه کنترل (11 میکروگرم ) تغذیه‌شده با 5/0 میلی‌گرم در کیلوگرم میزان ید مشاهده شد (Jeroch et al., 2002). محققان دیگری با بررسی اثرات درازمدت استفاده از مقدار بالاتر 07/6 میلی‌گرم در کیلوگرم در مقایسه با 57/3 میلی‌گرم در کیلوگرم مکمل ید (Ca(IO₃)₂) در بازده مرغ تخمگذار دریافتند که به نظر می‌رسد تغذیه طولانی مدت مقدار بیش از حد ید، اثرات مضری بر تولید تخم‌مرغ، شاخص زرده و کیفیت پوسته تخم‌مرغ دارد (Lichovnikova et al., 2003., Lewis, 2004). در پژوهش دیگری به میزان 3، 6، 12 و 24 میلی‌گرم در کیلوگرم ید به صورت یدات کلسیم به جیره طیور تخمگذار اضافه شد، سطوح بالای مکمل (12 و 24 میلی‌گرم در کیلوگرم) اثرات نامطلوبی بر ضریب تبدیل خوراک، وزن تخم‌مرغ و کیفیت آلبومین نشان داد. افزایش ید جیره با میزان بالا به ‌طور قابل توجهی غلظت ید در تخم‌مرغ را افزایش داد. سطح مطلوب مکمل 6 میلی‌گرم در کیلوگرم بود که تأثیر منفی بر تولید تخم‌مرغ و کیفیت تخم‌مرغ نشان نداد (Yalcin et al., 2004). در آزمایش دیگری که توسط پژوهشگران ایرانی صورت گرفت، ساکی و همکاران (2012) بیان داشتند که با استفاده از میزان متفاوتی از یدات کلسیم (15، 10، 5، 0 میلی‌گرم در کیلو گرم)، افزودن 5 و 10 میلی‌گرم در کیلوگرم ید به جیره طیور تخمگذار عملکرد و تولید تخم‌مرغ را بهبود می‌بخشد. استفاده از سطوح مختلف يد (2/0، 1/0، 0 ميلي‌گرم در کيلوگرم)، سلنيوم (2/0، 1/0، 05/0، 0 ميلي‌گرم در کيلوگرم) در تیمارهای مورد بررسی طیور تخمگذار نتایج نشان داد که ید و سلنیوم ممکن است بر روی ایمنی در مرغ‌های تخمگذار تأثیر‌گذار باشد و وقتی سطح ید در مرغ تخمگذار کمتر از 2/0 میلی‌گرم در کیلوگرم براورد شود، ممکن است یک سلنیوم بالاتر از 1/0 میلی‌گرم در کیلوگرم برای بهبود ایمنی لازم باشد (Zhigang et al., 2006).

طی آزمایش صورت گرفته با 135 مرغ تخمگذار لگهورن جهت بررسی سطوح متفاوت ید در تخم‌مرغ، جیره کنترل ید استاندارد توصیه شده NRC به میزان 45/0 میلی‌گرم در کیلوگرم  بود. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که افزایش سطح ید در رژیم خوراکی مرغ‌ها باعث افزایش قابل توجه غلظت ید در زرده و سفیده تخم‌مرغ‌ها شده و بیشترین میزان غلظت ید در تخم‌مرغ گروه تغذیه شده با 13 میلی‌گرم در کیلوگرم ید بود. همچنین تفاوت معنی‌داری در غلظت ید در تخم‌مرغ پخته شده و پخته نشده در زرده و آلبومین مشاهده نشد. از نظر اقتصادی استفاده از سطح 5/6 میلی‌گرم در کیلوگرم ید در جیره جهت غنی‌سازی تخم‌مرغ مقرون به صرفه می‌باشد (Sumaiya et al., 2016). در تأیید این اظهارات کائوف مان و همکاران (1998) نشان دادند که یک همبستگی خطی بین غلظت ید در جیره و غلظت ید در زرده تخم‌مرغ وجود دارد. یانگ و همکاران (2004) نیز بیان داشتند که مرغ تخمگذار ممکن است حامل خوبی برای انتقال ید از رژیم خوراکی به تخم‌مرغ باشد. محققان دیگری نیز دریافتند که تخم‌مرغ‌های حاصل از مرغ‌های تخمگذار دریافت کننده 1 و 4 میلی‌گرم در کیلوگرم ید محتوی به‌ترتیب 24 درصد و 196 درصد میزان ید بیشتر از گروه کنترل داشتند (Ramune et al., 2008). استفاده از سطوح مختلف یدات کلسیم در جیره خوراکی مرغ تخمگذار و تأثیر آن بر عملکرد، کیفیت تخم‌مرغ و ذخیره آن در تخم‌مرغ نشان داد که استفاده از سطوح (5/12، 10، 5/7، 5، 5/2 میلی‌گرم بر کیلوگرم) ‌یدات کلسیم در جیره طیور تخمگذار 32 هفته‌ای به مدت 12 هفته اختلاف معنی‌داری در عملکرد جوجه‌های تحت بررسی مشاهده نشد. مرغ‌های تغذیه شده با مکمل 94/12 میلی‌گرم ید در کیلوگرم جیره بیشترین میزان نسبت تری‌یدوتیرونین به تیروکسین را نشان داد. نتایج بیانگر مؤثر نبودن سطوح ید بر تولید تخم‌مرغ، توده تخم‌مرغ بود. ذخیره ید در تخم‌مرغ با افزایش سطح ید در جیره افزایش یافته و بیشترین میزان مربوط به سطح 10 میلی‌گرم بر کیلوگرم ‌یدات کلسیم بود (Bakhshalinejad et al., 2017).

نتایج تحقیقات نشان داد که مرغ‌های تخمگذار ممکن است ناقل خوبی برای انتقال ید از رژیم غذایی به تخم‌مرغ باشند و غلظت ید در گوشت سینه جوجه‌های گوشتی با افزایش مصرف آن توسط حیوان به‌ طور معنی‌داری افزایش می‌یابد.